“e-Dönüşüm Türkiye” Projesi ve Sağlık Bakanlığı

“e-Dönüşüm Türkiye” projesi çerçevesinde,“e-Sağlık”ı nasıl tanımlayabiliriz? Bakanlığınızın bu yöndeki çalışmaları nelerdir?

            “e-Sağlık,”  bilgi ve iletişim teknolojilerinin tüm fonksiyonlarını vatandaşların hizmetine sunmaktır. Bu teknolojiyi, hastaların sağlığının iyileştirilmesinde, sağlık hizmetlerine hızlı ve kolay ulaşılmasında, sağlık sektöründe yer alan tüm paydaşlara kaliteli, verimli ve etkili hizmetlerin sunumunda kullanılmasıdır.

            Yukarıdaki tanıma bakıldığında iki temel parametrenin olduğu gözlenmektedir ki bunlar; insan sağlığı ve bilişim olup

                e-Sağlık < = > TIP + BİLİŞİM

doğru önermesini ortaya çıkarmaktadır. Böylece, sağlıkta hizmet sunumu ve planlamasında bilgiye dayalı yönetimde; tıp bilişimi ile birlikte bilişim teknolojilerinin doğru kullanılması esasının önemini bir kez daha hatırlatmış olmaktayız.

            Sağlık Bakanlığı’nın “e-Dönüşüm” projesi ile planladıkları ve hedefleri nelerdir?

            Aslında Bakanlığımızın “e-Dönüşüm” projesi ile planladıkları ve hedeflerine geçmeden önce; “e-Europe 2005”in hedeflerinde neler olduğunu hatırlatmada fayda görmekteyim.

            Bunlar; “e-Devlet”, “e-Sağlık”, “e-Eğitim” ve “e-İş” dir. Bununla birlikte, öncelikle Bakanlığımızın asli görevlerine bakacak olursak;

            Sağlık hizmetlerinde ulusal ve uluslar arası standartları belirleme,

            Planlama,

            Denetleme ve Eğitim,

            Ülkenin sağlık politikalarının üretilmesine yardımcı olmak amacıyla yönetim karar destek sis-temlerini oluşturmaktır.

            Bu noktalardan hareketle ana başlıklar altında planlarımız:

            Bakanlığımız,“e-Sağlık” projesini gelecek yılların Türkiye’si için sağlam temeller üzerine kurulmasını planlamış olup, bunun için de öncelikle çalışmaları başlatılmış olan ”e-Sağlık”ın alfabesini teşkil edecek olan bölümlerinin tamamlanması,

            Farklı sistemlerin entegrasyonu (interoperability), en önemlisi olan karar destek sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanılması için standartlarının tamamlanması,

            Sağlık hizmetlerinde ulusal ve uluslararası standartların belirlenmesi ve uygulamaya konulması ile enformasyonun kurum içerisinde ve kurumlar arasında paylaşılması ile “e-Devlet” hedefine yaklaşılmasının sağlanması,

            “e-Sağlık” projesinin Türkiye genelinde uygulamaya konulması için tüm paydaşlarla koordineli çalışmalara devam edilmesi, olarak belirtebiliriz.

            Hedeflerimizin temelinde ise; tüm bilişim sistemlerinin ortak bir kod-lama/sınıflama ve numaralandırma sisteminin kullanabilmesini sağlamak için de önemli çalışmalar yer almaktadır.

            Bakanlığımızın “Sağlıkta Dönüşüm” programı çerçevesinde devam eden “e-Sağlık” projesinde şimdiye kadar yapılan çalışmaları değerlendirerek, vizyonu ile birlikte uyumlu hedeflere ulaşmayı amaçlamaktadır;

            Sağlık hizmetlerine erişim ve hizmet sunumunda etkinliğin artırılması,

            Yönetici, vatandaş ve sağlık hizmeti sunucularının doğru ve kesintisiz bilgilere ulaşmasının sağlanması,

            Sağlık bilişiminde, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağladığı imkânlardan en üst seviyelerde yararlanılması,

            Ülke genelinde sağlık hizmetini planlayan, yöneten, sunan, alan, finanse edenler ile meslek ve sivil toplum örgütlerinin, içerik ve uygulama yönünden Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’ne entegre edilmesini sağlamak üzere gerekli tedbirlerin alınması,

            Bakanlığımızın “e-Sağlık” Projesi içerisinde;  hastanelerimizin Has-tane Bilgileri, Klinik Bilgileri, Doktor Bilgileri, İşlem Sorgulama, Mali Bilgiler ve Performans Puanları v.b sorgulanabileceği web tabanlı uygulamaları gerçekleştirerek; e-Hastane sayfalarının oluşturmalarının sağlanması,

            Sağlık enformasyonu konusunda ulusal ve uluslararası entegrasyonu sağlamak amacıyla; belirlenmiş/belirlenecek olan ihtiyaç duyulan standartların uygulanması, Türkiye için belirlenmiş/belirlenecek olan minimum sağlık veri setlerinin kullanılmasının sağlanması ve bunların uygulanmasında gerekli olacak yasal düzenlemelerin yapılmasının sağlanması,

            Sağlık hizmeti sunan kurumlarda verilen sağlık hizmeti ile ilgili kayıtlar güvenlik ve mahremiyet ilkeleri gözetilerek elektronik kayıt altına alınacak, hasta sevk zinciri süreçleri ve sağlıkla ilgili olayları izlemede, verilecek yetkiler dahilinde vatandaşlar ve sağlık profesyonellerine sunulabilmesinin sağlanması,

            Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’nin sektörler arası işbirliği ile oluşturulması sayesinde sağlıkla ilgili toplanan veriler hızlı bir biçimde bilgiye dönüştürülebilmesi, sağlık politikası yapıcılarına ve karar vericilere sağlık hizmet sunumu planlamalarında önemli bilgi kaynaklarının sağlanması,

            Standartları belirlenerek toplanmış olan verilerle sağlık otomasyon projelerinin gerçekleşmesi oranında; sağlık hizmeti sunumu planlamaları, değerlendirme ve denetim faaliyetleri için yönetim karar destek sürecinde büyük ölçüde yol gösterici olmalarının sağlanması,

            Toplumun sağlığı ile ilgili veriler güncel ve kolay erişilebilir olacağı için koruyucu sağlık hizmetleri ve tedavi edici sağlık hizmetleri sunumunda etkinliklerin etkilerinin arttırılması, diğer tüm illere de yaygınlaştırılması,

         WHO, OECD ve Avrupa Birliği ülkeleri ile karşılaştırılabilir düzeyde sağlık verileri elde edilebilecek ve uluslararası kuruluşlarla zamanında ve güncel sağlık veri değişiminin sağlanması,

            Sağlık hizmeti sunumu, finansmanı ve tedarikinde yer alan kurumların ulusal sağlık bilgi sistemine entegrasyonu sayesinde önemli ölçüde kaynak tasarrufunun sağlanabilmesi,

            “e-Sağlık” uygulamalarına yönelik proje konsorsiyumlarının oluşturulması ve gelişecek uluslararası iş birliği sayesinde ülke düzeyinde bilgi birikimi oluşturulabilecek ve gelecekte ülkemizin uluslararası programlarda lider konumunda yer alabilmesinin sağlanması,

            Bakanlığımızın “Sağlıkta Dönüşüm” programı çerçevesinde Türkiye'ye özgün olarak geliştirilen ve Pilot ilimiz olan Düzce'de başarılı bir şekilde uygulanmakta olan Aile Hekimliği Uygulaması’nın, diğer tüm illere de yaygınlaştırılması,

Bu sistemde uygulamada kullanılmakta olan ulusal ve uluslararası sağlık standartlarının, “e-Sağlık” projesine önemli ölçüde temel teşkil edebilmesinin sağlanması,

            “Sağlıkta Dönüşüm” Programı'nın bütün bileşenleri arasında uyumun sağlanabilmesi için entegre bir sağlık bilgi sistemine ihtiyaç olacağından; kurulacak olan “e-Sağlık” sisteminde vatandaşlarımızın sağlık verilerinin güvenli, gizlilik ve mahremiyet ilkeleri gözetilerek toplanacak verilere gerektiğinde zamanında ulaşımının sağlanması,

            Diğer taraftan, Ülkemizin de tam üyelik sürecinde olduğu Avrupa Birliği’nin “e-Sağlık Komisyonu”nun alt komisyonlarında öncelikli olarak; sağlık bilgi ağı’nın yaygınlaştırılması, sağlık bakanlıklarının ağının yaygınlaştırılmasında sağlık web portallerinin önemleri ile birlikte bu portallerin üzerinde olması gereken ana konu başlıkları, elektronik sağlık kayıtlarının (ESK) birlikte işlerliğinin minimum gereksinimlerinin tespiti, sağlık verilerinin mesajlaşması, hasta ve sağlık çalışanlarının tanımlanması konuları öncelikleri arasında yer almasının sağlanması,

            ‘'e-Sağlık'' alanında stratejik eylem planlarını oluşturup bu doğrultuda kurumsal yapılanmaya geçmiş olan gelişmiş ülkeler gibi sağlık bilişimi konularında bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağladığı olanaklardan yararlanarak;“e-Sağlık”,”e-Devlet”,“e-Avrupa” ve e-Avrupa eylem planları içerisinde temel stratejik alanlarda devletin sunduğu hizmetlerden özellikle sağlık hizmetlerine çevrimiçi erişilebilmesi ve hizmetlerin etkili, verimli ve şeffaf bir biçimde sunulmasının gerçekleştirilebilmesi,

         2007 yılı için e-Sağlık “birlikte işlerlilik” (eHealth Interoperability) konusunda tüm AB Ülkelerin tavsiyelerini de paylaşarak çalışmalarımızın sürdürülebilmesi olarak belirtebiliriz.

         Hedeflediklerinizden bugüne kadar başardıklarınız ve henüz tamamlayamadıklarınız nelerdir?

            Biz her zaman kendimizi öz eleştiriye tabi tutmaktayız. Yapamadıklarımızı ve tamamlayamadıklarımızı biliyor daha da önemlisi neden sorularının cevabını her zaman verebiliyoruz.

            Ana başlıklar altında hedeflediklerimizden bugüne kadar başardıklarımızı sıralamak gerekirse;

            Sağlık enformasyonu konusunda ulusal ve uluslararası entegrasyonu sağlamak amacıyla; ihtiyaç duyulan standartların belirlenerek büyük bir bölümünün uygulanmasına geçilmiş olması, Örneğin; hastalıkların sınıf-lamasında kullanılan Tanı Kodları ICD–10 (International Statistical Clasification of Diseases and Related Health Problems,10th Revision)'dir. Türkçe'ye çevirisi, yeniden düzenlenmesi ve tıbbi eşleştirilmeleri Bakanlığımızca tamamlanmış olan ICD–10 'in sağlık kurumlarımızda, Aile Hekimliği uygulamasında, bildirimi zorunlu hastalıklarda ve ölüm nedenlerinde kullanılmaktadır.

            İlaç Kodları (ATC)  (Anatomic, Therapeutic, Chemical Classification System) sınıflama sistemi, bazı sağlık kurumlarımızda, sağlık bilişimi projelerinde ve Aile Hekimliği uygulamasında kullanılmaktadır.

            Yapılan Muayene İşlem Kodları, Laboratuar Tetkik Kodları (BUT) 'nın kullanılmaktadır.

         Bakanlığımızın ''Sağlıkta Dönüşüm” programı çerçevesinde Türkiye'ye özgün olarak geliştirilen Aile Hekimliği uygulamasının, halen pilot olarak seçilen Düzce ilinde Aile Hekimliği Bilgi Sistemi (AHBS) uygulaması (Online Randevu uygulaması dahil) başlatılmıştır.

            Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi/”e-Sağlık” projesi için “International Telecommunication Union (ITU)” tarafından verilen teknik destek ile bir “Bilgi İsteme Dokümanı” hazırlanmıştır. Alınan geri bildirimler neticesinde hazırlanan ihale dokümanı incelenmek üzere Dünya Bankası’na iletilmiştir.

         Bakanlığımızca, Hacettepe Üniversitesi koordinesinde yürütülen  ''Sağlık Hizmetleri Finansman yönetiminin güçlendirilmesi ve yeniden yapılandırılması için altyapı geliştirilmesi'' araştırma ve geliştirme projesinde yapılan çalışmalarına devam edilmektedir.

         Bakanlığımız bilişim faaliyetleri çerçevesinde ihtiyaç duyulan Türkiye'de üretimi ya da ithalatı yapılan tıbbi cihaz ve sarf malzemelerinin; Global Medical Device Nomenclature  (Evrensel Tıbbi Cihaz Terminolojisi)'e benzer şekilde yeni bir kodlama ve numaralandırma algoritması içinde ülkemize yönelik ürün, marka ve modelini şirket bazında kapsayacak şekilde veri tabanı oluşturma çalışmalarına başlanılmış olup; bugüne kadar 935 Firma/Şirket ve 26.343 adet kayıt ihtiva eden veri tabanı oluşturulmuştur. Tıbbi cihaz ve sarf malzeme sınıflandırma sistemi ve yönetimi ile ilgili GMDN (Global Nomenclature for Medical Devices) kodu veya GMDN veya benzeri kodlar, 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren Bakanlığımıza bağlı kurum ve kuruluşlarda Ulusal Tıbbi Cihaz ve Sarf Malzeme Kodlama Sistemi’nde ve İhale Bilgi Sistemi’nde kullanılmasına başlanılmıştır.

            Bakanlığımızca,”e-Sağlık projesinde reçete ve diğer işlemlerde kullanılması için “Ulusal Doktor Veri Tabanı”/Doktor Bilgi Bankası için oluşturulan veri tabanına bugüne kadar tüm uzman ve pratisyen hekimler ile diş tabiplerinin; diploma tescil, eğitim bilgileri, çalıştığı yerleri ve iletişim bilgilerin verilerinin girişleri tamamlanmıştır. Böylece, Türkiye'de sağlık sunumunda ilk defa gerçekten kimin doktor olduğu, nerede çalıştığı ve hangi branşta eğitim aldığı konusunda referans bir sistem gerçekleştirilmiştir. Bu sistem, MERNİS Kimlik Paylaşım Sistemi'ne (KPS) benzer bir şekilde, Türkiye'deki tüm doktorlara ait verilerin paylaşılacağı bir altyapı sağlayacaktır.

            Ana başlıklar altında hedeflediklerimizden bugüne kadar tamamla-yamadıklarımızı sıralamak gerekirse;

            Halen Hastanelerimizden bazılarında olmasına rağmen tamamında uygulanmasını planladığımız “e-Hastane” uygulamaları,

            Elektronik ortamda vatandaşlara yönelik olarak;  “online randevu”, “laboratuar ve tahlil sonuçlarının” v.b uygulamalarının sunulması tamamlanamamıştır. Ancak, ''online randevu'', uygulaması halen Düzce ilinde uygulanmakta olan Aile Hekimliği Uygulamasında (Aile hekimleri ile hastaneler arasında) kullanılmaktadır.

            Bakanlığınızın paydaşları ve özel sektör kuruluşları ile birlikte yapa-cağı diğer çalışmalar nelerdir?

            Bakanlığımızın asli görevleriyle ilgili olarak “e-Sağlık” alanında; son 3 yılda başarılı bir şekilde yürüttüğümüz çalışmalarda olduğu gibi yine Bakanlığımızın sağlık bilişimi çerçevesinde yapacağı çalışmalarda tüm paydaşlarla ve özel sektör kuruluşları ile birlikte koordineli olarak devam edilmesinin tüm hedeflerimize ulaşılması açısından vazgeçilmez bir unsur olarak görmekteyiz. 

            Hastanelerde yığılmaları önleyen ve kayıt işlemlerini kolaylaştıran Randevu Sistemleri (İnternet Randevu, Telefonla Randevu, SMS ile Randevu vb.) ve Kiosk uygulaması gibi çağdaş çözümlerin pratikte sağladığı yararlar nelerdir?

            2003 yılı başlarında ayaktan bir hastanın hastaneye müracaatından çıkışına kadar geçen süre ortalaması Bakanlığımızca alınan önlemler sayesinde önemli ölçüde düşürülmüştür. Bu sürenin daha da aşağıya çekilebilmesi, hastaların hastane içinde herhangi bir duraklama yaşamadan, zaman kaybetmeden tedavisini alabilmesi için hastane içindeki insan trafiğinin iyi yönetilmesi gerekir.

            Söz konusu bu trafiği yönetebilmek için önce hastanelerde iş planlarının yapılması gerekir ki randevulu sistemin hastanelere getirdiği en önemli yeniliği budur. Hastane personeli ne zaman ne iş yapacağını bilirken hasta hangi saatte nerde olması gerektiğini bilerek hareket etmekte, örneğin; saat 11.00’de muayenesi başlayacak olan bir hasta sabah saat 8:00' de hastaneye gelmekten kurtulmaktadır. Bu şekilde hastane içinde gereksiz bekleyen insan ve uzayan kuyruk görüntüleri tümüyle ortadan kalkmaktadır. Bu durum hizmet sunan ve hizmeti alanın memnuniyetini artırıcı bir etki oluşturduğu gibi hastane işletmeciliği açısından verimlilik göstergelerinde önemli pozitif sonuçlar doğurmaktadır.

            Hizmeti alan ve verenin de en uygun olduğu zamanı belirlemek açısından hasta ile hastane arasındaki en kolay, en ucuz, en etkili iletişim köprüsünün nasıl kurulacağı sorusunun cevabını vermek hiç de zor değildir. Bunun için internetten randevu, telefonla randevu ve SMS ile randevu sayılabilir.

            Bunun güzel örneklerinden biri olması bakımından Düzce'de uygulanan sistemden söz etmek istiyorum. Aile Hekimliği pre-pilot uygulamalarının gerçekleştirildiği Düzce İlimizde, bir Aile Hekimi, eğer hastasının 2. Basamak Sağlık Kurumu'na sevkini uygun görürse; internet üzerinden 2. Basamak Sağlık Kurumu'nun randevu sayfalarına erişip hastası için gideceği bölüm ve doktor bazında seçim yapıp o hastasının randevusunu alabilmektedir.  

            Mobil iletişim araçları ve elektronik haberleşmenin süratle yaygınlaştığı Ülkemizde bugün itibarıyla bir gün içinde İnternet ortamını kullanan kişi sayısının nüfusun yaklaşık % 13,9 'u olduğu yani 10 Milyona yaklaştığı, bilinmektedir.

            Diğer taraftan Türkiye İstatistik Kurumu'nun 2003 yılı resmi verilerine göre 19 Milyon civarında sabit telefon, 28 milyon civarında cep telefonu ve araç telefonu abonesinin var olduğu bilinmektedir. Gecen süre zarfında bu sayının daha da arttığını göz önünde bulundurursak, haberleşmede bu iletişim araçlarının kullanımının ne derece önemli olduğunu daha iyi anlayabiliriz. Hasta ile hastane arasındaki iletişim köprüsü kurulurken bu araçlardan yararlanmak artık bir zorunluluktur diyebiliriz.

            Yeni kullanımına başlanan KIOSK'lar halen sınırlı sayıdaki hastanelerimizde sınırlı bir hizmet sunumu gerçekleştirmektedir. Ancak, vatandaşlarımızın hastanelerimizdeki bu cihazları kullanma alışkanlığının gelişmesini müteakiben, bu sistem sayesinde de yakın gelecekte önemli işgücü ve zaman tasarrufu sağlanacağı düşünülmektedir.