Bulut bilişim, kullanıcıların yerel konumlarında; herhangi bir işlem, yazılım, veri erişimi veya servis altyapısı gerekmeksizin; alınacak hizmetin sağlanabilmesini konu alan bilişim servisidir.

            Bulut bilişim, internet teknoloji servisleri için temeli internet protokollerine dayanan; yeni bir tamamlayıcı, hizmet dağıtıcı olarak tanımlanmaktadır. Bu sistem sayesinde programlarla yapılan birçok bilişimsel işlem; artık internet üzerinden sanal olarak yapılabilmektedir. Bu İnternet'le birlikte uzak bilgisayarlara erişebilmek ve bu bilgisayarlar üzerinden veri işleyebilme tekniğinin bir getirisidir. Çevrim içi olarak yapılandırılan ağ tabanlı araçlar ve uygulamalar sayesinde, ağ tarayıcıları birçok programın bir araya toplandığı ve bilgisayarlar arası işlem yapılabilen bir alana dönüşmüştür.

            Konuyla ilgili Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri'nde Bilgi İşlem Koordinatörlüğü görevinde bulunmuş ve Tıp Bilişimi Araştırma Görevliliği yapmış, Tıp Bilişimi Derneği Kurucu Üyesi olan ve halen Hacettepe Üniversitesi Bilişim Enstitüsü, Sağlık Bilişimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi ve HL7 Türkiye Başkanı Yrd. Doç. Dr. Ergin Soysal ile söyleşide bulunduk;

 Cloud Computing (Bulut bilişim) nedir?

            Bulut bilişim depolama birimi, işlemci, RAM gibi bilgisayar kaynaklarına, ağ üzerinden ihtiyaca göre erişim sağlayan bir modeldir. Kullanıcı, bu kaynaklardan ihtiyaç duyduğu kadarını kullanır ve kullanımına göre ödeme yapabilir. Bu doğrultuda bulut bilişimin birkaç temel prensibi vardır. Kaynaklara, yaygın olarak ağ erişimine olanak sağlamalıdır. Böylece sisteme mekana bağlı kalmaksızın, değişik yerleşkelerden erişilebilir. Sistem, esnek bir şekilde kullanıcılarının ihtiyacına göre gerektiği kadar kaynak sunabilmelidir. Bu ihtiyaç, zaman içinde artabilir ve azalabilir. Hizmet sunucusu kaynak havuzundan kullandırdığı ağ erişimi, işlemci süresi, depolama miktarı, RAM gibi kaynakları ölçerek buna göre ücretlendirme yapmalıdır.

            Bulut sağlayıcının sunacağı hizmet değişik seviyelerde olabilir. Sadece sanal bir makinenin alt yapının sunulduğu servis modeli (Infrastructure as a service) daha çok kendi sistemlerini geliştirmekte olan hastane ya da şirketlere hitap ederken, buna işletim sisteminin de eklenmesi oluşan platform modeli (platform as a service), üçüncü parti bir firmadan edinilecek başka yazılımlarını bulut üzerinde çalıştırmak isteyen kurumlara hitap edebilir. Bu yöntemde işletim sisteminin bakımı ve güncellenmesi dahil tüm bilgisayar alt yapısının sorumluluğu bulut sağlayıcının sorumluluğundadır. Bu yapı üzerine hastane bilgi sistemi ya da muhasebe yazılımı gibi uygulama yazılımlarının da eklemesiyle yazılımın servis olarak (software as a service –SaaS) adlandırılan yöntem ortaya çıkar.

            Bulut Bilişimin Sağlık sistemindeki yeri nedir?

            Sağlık sisteminde yapılacak çoğu uygulama maliyetkalite ikilemi arasında kalmış olmasına rağmen, bilgi sistemlerine yönelik altyapı yatırımları hem maliyet, hem de kalite artırılması açılarından destek görmektedir. Bilgi altyapısı, yapılan tıbbi hataları azaltması, hastalara ait sağlık verilerinin bütünleştirilerek sürekliliğinin sağlanması yanında, hastalara ait güncel verilerin gereken noktalarda kolayca ulaşılabilir olması hasta bakım kalitesini artırırken gereksiz ilaç, tetkik ve müdahalelerin önlenmesi sayesinde maliyetlerde de ciddi bir azalma ortaya çıkarır. Bulut bilişim uygulamaları sağlık bilgi sistemlerinin kendi maliyetlerinde de önemli bir azalma sağlar. Donanım sahip olma ve bakım maliyeti ve yazılım lisans maliyetlerinde ciddi bir avantaj sunar. Sağlık yöneticileri açısından en önemli prensip “kullandığın kadar öde” prensibidir. Ayda birkaç gün fatura dönemlerinde gereken güçlü sunucu ihtiyacı için temin edilen pahalı bir donanım, ayın kalan günlerinde tümüyle kullanılamadan bekler. Oysa yüksek güç ihtiyacı ortaya çıktığında, bulut bilişim sistemleri bu işlem gücünü size otomatik olarak sağlar. Diğer günlerinde ise, daha az işlem yaptığınız için bu kaynakların her hangi mali bir yük getirmesi söz konusu değildir. Dahası, yangın söndürme, soğutma sistemleri ile donatılmış, kesintisiz güç kaynağı ile beslenen ve fiziksel olarak da güvenlik önlemleri alınmış bir ortamın maliyeti ve bakım ücretleri olmaması doğrudan kurum lehine, kar hanesine yazılabilir. Üstelik 7/24 bakım için personel gerekmemesi, ortalama 5 yılda bir sistemleri yükseltilmesi, keza yazılımların idamesi ve yükseltilmesi, verilerin yedeklenmesi gibi pek çok maliyetten bir anda kurtulma şansı doğuyor. Tüm bu işlemler bulut servis sağlayıcısı tarafından yerine getiriliyor. Donanım arızası, veri silinmesi, yetkin personel bulunması gibi pek çok sorun, sorun olmaktan çıkıyor. Donanım ve yazılımını hastanede bulunduran kurumlarda ortaya çıkacak bir sorunun veritabanı, donanım yazılım firmaları arasında bir türlü çözüme bağlanamadığına çok tanık olmuşuzdur. Anahtar terimi bir bulut sistem, tüm bu sorunlara kesin çözüm olarak ortaya çıkmaktadır. Böylece, bulut bilişim, sağlık sektöründe yüksek hizmet kalitesi ve düşük maliyetler sayesinde oldukça maliyet etkin sağlık bilgi sistemleri için ortam hazırlamaktadır.

            Bulut Bilişiminin Sağlık sistemindeki yeri nedir?

            Sanırım ilk dikkat edilecek nokta şirket sürekliliği olmalıdır. Özellikle servis yazılım ile birlikte alınıyorsa,  verilerin başka bir sisteme aktarımı çok önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Yapılan sözleşmelerde, verinin kime ait olduğu ve servis antlaşmasının sona ermesi durumunda, hangi verinin ne formatta teslim edileceği ve belgelendirileceği ayrıntılı olarak belirlenmelidir. İkinci önemli sorun, sağlık bilgilerine kimin ve hangi koşulda erişiyor olduğunun kontrolüdür. Bulut sistemleri genellikle buna olanak sağlamazlar. Kurumun bilgisi dışında bu verilerin kısmen ya da tamamen hiçbir koşulda başkaları tarafından erişilemeyeceği veya kimlerin erişti bilgisinin kaydedilerek hastane tarafından denetlenebilmesi garanti altına alınmalıdır.

            Uygulamada ne tür problemler ile karşılaşılabilir?

            Kurum dışında barındırılan sunucuların kontrolü ve denetim zorluğu gerçekten önemli bir sıkıntı. Veriler nasıl tutuluyor, kim erişiyor, güvenlik ve güvenilirlik için ne tür önlemler alınmış, bunlar çözümü zorlu sorunlar olarak duruyor. Burada en önemli gereksinim yasal düzenlemelerdir. Bulut hizmeti alan kurumun, hizmeti veren kurumun sorumlulukları yanında, örneğin internet bağlantısındaki dalgalanmalar nedeniyle oluşabilecek veri kayıpları ya da tedavide oluşacak aksaklıklar nasıl değerlendirilecek. Tüm bu noktalar, yapılacak sözleşmelerde açıkça belirtilmeli ve verilerin hastane dışına çıkarılmasından doğabilecek mahremiyet sorunları göz önüne alınmalıdır.

            Sonuçta, bulut bilişim küçük ölçekli sağlık birimlerine nitelikli IT hizmeti almasına olanak sağlıyor. Ortabüyük ölçekli sağlık birimlerine ölçeklenebilir IT hizmeti ile kalite/maliyet oranında önemli bir artış vadediyor. Önümüzdeki dönemde bir iş modeli olarak, hem sağlıkta, hem diğer sektörlerde hızla yaygınlaşması beklenmektedir.