Sağlık ve Bilişimde Objektif Haber

  English

Halk Sağlığı Bilişimi

     Halk sağlığı bilişimi (Public Health Informatics) yeni bir kavram olmakla birlikte bilişim teknolojileri ve “bilgi yönetimi (information management)” yöntemlerinin toplum sağlığını geliştirme amacıyla kullanılması olarak tanımlanabilir.  Halk sağlığı bilişimi diğer tüm sağlık bilişimi alanları kadar eskidir ancak geri ödeme sistemleri, karar destek sistemleri vb. güncel ve popüler konuların varlığında yeteri kadar ön plana çıkamamış ve sağlık bilişimi alanında ve halk sağlığı alanında çalışan profesyoneller tarafından bile yeteri kadar tanınmamıştır.  Akılda tutulması gereken bir başka konu ise, genel olarak bir internet yılı'nın 3-4 haftalık bir zaman dilimine eşit olduğu kabul edilmektedir ve halk sağlığı bilişiminin eskiliği bu bağlamda değerlendirilmelidir.


     Toplum sağlığı ile ilgili çalışmalarda teknolojinin ve bilgi yönetiminin etkin biçimde kullanılması günümüzde olmazsa olmaz bir hal almıştır. Teknolojinin ucuzlaması bu alanda yetişmiş ve yetişmekte olan insan gücünün her geçen gün artması da kolaylaştırıcı bir etken olmaktadır. Halk sağlığı bilişimi diğer tıp bilişimi alanları ile büyük benzerlikler göstersede temel dört alanda kendine özgü yaklaşımı ile farklılaşmaktadır.  Bunlar:

hTeknoloji ve bilgi yönetimini bireylerin değil toplumun sağlığını iyileştirmek için kullanmaya odaklanması,

hTedaviden çok hastalıkların ortaya çıkmasını önlemeye yönelik uygulamalara odak-lanması,

hHastalık, kaza yada sakatlık oluşumuna neden olan olayların engellenebilmesine odaklanması,

hÖzel sektörden çok devlet sektörü bağlamında çalışılması,

            Bu bağlamda halk sağlığı bilişimi, bilişim ve bilgisayar teknolojilerinin halk sağlığı hizmet, eğitim ve araştırma süreçlerine sistematik biçimde uygulanmasıdır demek mümkün olmaktadır. Halk sağlığı bilişimi bilgisayar mühendisliği, işletme, iletişim, siyasal bilimler, hukuk ve tıp (toplum sağlığı alanı başta olmak üzere) gibi alanlarla yakın ilişki içindedir ve bu alanlarda oluşan bilgi birikimini kullanır. Halk sağlığı bilişimi, tıp bilişiminde olduğu gibi var olan süreçlerin otomamatize edilmesinden çok teknoloji sayesinde daha önce yapılamayan bir çok yeni ve farklı uygulamaların bu alana kazandırılması anlamına gelmelidir. Unutulmamalıdır ki, süreç iyileştirmesi olmadan bilişim sistemlerini uygulamaya koymak ve var olan kötü ve aksak işleyişleri olduğu gibi bilgisayar ortamına aktarmak, yarardan çok za-rar getirebilir.

            Toplum sağlığından sorumlu kişilerin daha yeni vakalar acil servislere başvurduğu anda uyarılabilecekleri, tüm epidemiyolojik bilginin farklı düzeylerde otomatik olarak elde edildiği ve raporların harita üzerinde izlenebildiği, gerekli kişilerin rol tabanlı bir sistemle uyarıldığı ve tüm önlemlerin gecikmeden alınması için her türlü bilgi desteğinin uzmanlara sağlandığı bir gelecek çok da uzakta değildir.


            Özellikle, coğrafi bilgi sistemleri ve kent bilgi sistemlerinin hızla gelişip yaygınlaştığı günümüzde halk sağlığı alanında daha önce mümkün olmayan bir çok yenilik ve olanak mümkün hale gelmeye başlamıştır. Salgın yönetimi, aşılama, çevre sağlığı ve benzer pek çok alanda özellikle coğrafi bilgi sistemlerinin kullanılması ile karar vericilere son derece yararlı bilgi sunabilmek olanaklı hale gelmektedir. Amerika Birleşik Devletleri hükümetinin desteği ile geliştirilen ve ücretsiz olarak kullanılabilen EpiINFO programı verilerin harita üzerinde görüntülenmesine ve epidemiyolojik çalışmalar başta olmak üzere coğrafi bağlamda değerlendirilmesine olanak tanır.   

           
Halk sağlığı bilişimi alanında gelişmiş ülkeler üç aşamalı bir süreci yaşamışlardır. Bu süreçte önce birbirinden bağımsız ve tek başına kurum ve kuruluşların finansmanı ve desteği ile geliştirilen uygulamalar ortaya çıkmıştır. Hacettepe Üniversitesi'nde yer alan Fenil Keton Üri (FKU) veri tabanı ya da Sağlık Bakanlığı'nın ilaç advers etkilerini toplayan yeni bilgi sistemi gibi örnekler gelişmiş ülkelerde de ilk grup uygulamaları oluşturmuştur. 

            İkinci aşamada ise standartların ortaya çıkması ve özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği'nde Federal Bütçe ile desteklenen yerel çözümler ön plana çıkmaktadır. Bu ikinci aşama şu anda ülkemizin içine girmek üzere olduğu aşamadır. Özellikle AB fonlarının bu alanda kulanılabilecek olması ülkemiz araştırmacıları ve bu alanda etkinlik gösteren firmalar için önemli bir fırsat oluşturmaktadır. Artık sadece kaba sayıların toplandığı istatistik uygulamalar yerlerini daha akıllı, veriden bilgiye giden süreci kısaltan ve her ba-samakta geri bildirim oluşturan uygulamalara bırakmaktadır. 

            Üçüncü aşamada ise;  araştırma ve geliştirme bütçeleri isteyen herkese verilmek yerine sadece ülke çapında bazı prototip projelerin geliştirilmesi için verilmekte ve bu projelerden başarılı olanları ülkedeki diğer merkezlerde kullanılmak üzere bu merkezlere sağlanmaktadır. Avrupa Birliği içerisindeki entegrasyon ABD kadar sağlam ve sıkı olmadığından AB içerisinde bu biçimde bir yaklaşımın yakın gelecekte ortaya çıkması olası görünmemekte ve bu sürecin AB buyutunda yaşanması yerine her bir ülke içerisinde yaşanması öngörülmektedir. Bununla birlikte özellikle tekerleğin yeniden keşfedilmemesi için denemiş ve başarılı olmuş yazılım yaklaşımlarının tüm ilgililerce kullanılmasının önünü açacak açık kaynak kodu gibi yaklaşımların dikkatle izlenmesi gerekmektedir.

     msincan@hacettepe.edu.tr

(25.11.2005)