Sağlık Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanı Orhan Altunel

           Sağlık Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanı Orhan Altunel; “Türkiye'de yaşanan en önemli sorunun, gerek Sağlık Bakanlığı gerekse başka bir kurum tarafından Sağlık Bilgi Sistemleri ile ilgili bir standardizasyonun bugüne kadar gerçekleştirilememesi” olduğunu söyledi. Geleceğin Vizyonu olarak hedef seçilen Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi ile (TSBS) ilgili olarak görüştüğümüz Altunel, “Sektör içinde yer alan kurumların kendi istekleri doğrultusunda çözümler üretmeleri ve sonuçta da birbirinden bağımsız aynı bahçe içerisinde haberleşemeyen bir takım çözümlerin “çözüm” olarak sunulması büyük bir sorun olarak karşımızda duruyor. Ulusal sistemle bu sorun çözülecek” dedi.

           -Uluslar arası düzeydeki Sağlık Enformatikleri'nin sahip olduğu evrensel standardizasyon ve protokollerin, sağlık sistemimize uyarlanması noktasında acil ve temel olarak TSBS’nin eylem stratejisi nedir?

           Öncelikle sağlık alanında temel gereksinimi ortaya koymak gerekli. TSBS çalışmasının başında, bizler bugüne kadar yapıldığı şekilde gerçekten, “Hastane Bilgi Sistemleri, Sağlık Ocağı Yazılımları ya da Birinci Basamak Bilgi Sistemi gibi kavramlara mı yönelmeliyiz? Yoksa vatandaşların odak alındığı, “Vatandaş Merkezli Yaşam Boyu Sağlık Kaydı’nın hedeflendiği ve sağlık sektöründe yer alan tüm aktörlerin entegre olduğu bir “Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’ne mi yönelmeliyiz? İkilemiyle çok tartıştık. Aslında Dünya da bu konuda çok başarılı değil. Dolayısıyla çalışmalarımızın başında bu konunun bir hayal olduğu, gerçekleşemeyeceği yönünde bir takım söylemlerle de karşılaştık. Tabi böyle bir ortamda bir takım işleri yürütmek pek de kolay olmadı. Yine de tüm olumsuzluklara karşın neler yapılmalı? Sorusuna cevap aramakla işe başladık. Uluslararası örneklere baktığımızda; bir stratejik dokümanın ve eylem planının oluşturulması gerektiği kanısına vardık. Bu eylem planının oluşturulması için de bir takım çalışmalar yapma kararı aldık. Eylem planının oluşturulması için on tane çalışma grubu kurduk. Bu çalışma gruplarının başında da “Eylem Planı Çalışma Grubu” yer aldı.

           -Çalışma gruplarında kimler temsil edildi?

           Özel sektör temsilcileri, sivil toplum ve kamu kuruluşları vardı. Bunun dışında üniversiteler ve bağımsız kişiler de katıldı. Yüz yetmiş altı kişinin katılımıyla ilk toplantımızı yaparak, vizyonumuzu belirledik ve eylem planıyla ilgili çalışmalarımızı başlattık. Tüm bu adımları iki ay gibi çok kısa bir sürede gerçekleştirdik. Ve bu çalışmalar sonucunda; uluslararası platformda “Sağlık Bilgi Sisteminin nasıl olması gerektiği, Türkiye'ye nasıl uyarlanacağı” ile ilgi bir eylem planı çalışmamız, “Özet Alanı” oluşturuldu. Bu güne kadar ki çalışmalarımızı, Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi'nin altyapı çalışması olarak düşünebilirsiniz. Yani; standartlar nasıl belirlenecek? Mahremiyet kuralları nasıl olacak? Güvenlik kuralları nasıl olmalı? Ağ güvenliği ile ilgili konular nasıl ele alınmalı? Tele Tıp uygulamalarından gerçek yaşamda ne kadar yararlanılabilir? Erişim hakları nasıl tanımlanacak? Kişiyi tanımlamada belirleyeceğimiz numara/kriterler ve yöntemler neler olacak? Gibi konuların cevaplarını bulmak için çalıştık. Şimdi geliştirdiğimiz eylem planı tüm bunlarla ilgili çalışmaları kapsıyor. Söz konusu çalışmalarımız otuz bir Aralık iki bin üç tarihinde sonuçlanarak stratejik bir doküman haline gegelecek. Yani kısa vadede hedefimiz; Türkiye Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’nin yol haritasını oluşturmak olacaktır.

           Tüm bu çalışmalar sonucunda artık Hastane Bilgi Sistemi, “HL7 Reference Information Module” üzerine kurulmalı mıdır? Medikal cihazlar başta olmak üzere, diğer kalemler uluslar arası kod sistemine göre nasıl düzenlenmelidir? Teşhis tedavi kriterleri ve hastane içi sınıflandırılması nasıl belirlenmelidir? Güvenlik kuralları ve erişim hatları nasıl tanımlanacak? Gibi soruların cevaplarını içeren bir takım standartlara kavuşacaktır. Söz konusu ödevlerin bir kısmı bizim tarafımızdan bir yıllık periyot içerisinde yapılacak, bir kısmı da ihale edilerek danışmanlık hizmeti yoluyla yaptırılarak, tüm çalışmalar dokümanlar haline getirilecek.

           Stratejilerimize gelince; Strateji olarak bir öncelikler listesi belirledik. Bu önceliklerin başında, bir Eylem Planı ve Eylem Planı doğrultusunda çalışma gruplarının oluşturulması ve belirlenecek çalışma takvimi içerisinde çalışmalarının başlatılması geliyordu. Biz bu planı oluşturarak çalışmaları başlattık. Ve en önemlisi ikinci, üçüncü toplantılar sonucunda raporumuz hemen hemen oluştu diyebiliriz. Makama sunulduktan sonra büyük bir olasılıkla kamuoyuyla da raporumuzu paylaşacağız.

           Sağlık Bilgi Sistemi standartları bu çalışmada çok öncelikli bir konu. Sivil toplum örgütleri, özel sektör temsilcileri ve kamu kuruluşlarından oluşan bir çalışma grubu, bu konuyla ilgili olarak çalışıyor.

           Yine önceliklerden bir tanesi; Veri toplama modellerimizi, kağıt ortamında topladığımız modellerimizi gözden geçirerek, bu modeller ne kadar doğru? Bu sistemleri nasıl iyileştirebiliriz? Sorularının cevabını bulmak. Bu doğrultudaki yapılan çalışmalarla da Minimal Data Setleri’nin tanımlanmasına ulaşılacak.

           Bir başka önceliğimiz de e-sağlık hedefleri. Avrupa Birliği’nin e-Avrupa kapsamında 2002 yılı için koyduğu bir takım hedeflere, bizlerin de ulaşma zorunluluğumuz var. Bunlar; birinci ve ikinci sağlık hizmeti sunucularının entegrasyonu, alt yapısının hazırlanması, entegrasyon için web içeriklerinin sağlıkla ilgili standartlarının kabul edilmesi olarak sıralayabiliriz. Avrupa'nın kabul ettiği “Kamu Halk Sağlığı Ağı” na özellikle de Bulaşıcı Hastalıklar Ağı‘na ülkemizin de girmesi gerekiyor, bunları zaten Avrupa nezdinde kabuletmişdurumdayız. Ama Avrupa'da da bir gecikme oldu, 2003 yılını revize ettiler. Barselona Zirvesi’nde yeni bir plan yaparak “e-Sağlık” konusu olarak ele alınmasını istedik. Bu istemimiz de kabul gördü.

           -Türkiye'de sağlık sektörüyle ilgili olarak “Bilgi Teknolojileri”nde var olan durumu yaratan sorunlar nelerdir? Bu sorunların kaynaklarına ilişkin TSBS'nin stratejik yaklaşımı ile yakın hedefleri nelerdir?

           En önemli sorun; Sağlık Bilgi Sistemi ile ilgili bir standardizasyonun bugüne kadar ne Sağlık Bakanlığı tarafından ne de bir başka kurum tarafından yapılmamış olmasıdır. Bunun sonucunda, sektör içinde yer alan kurumların kendi istekleri doğrultusunda çözümler üretmeleri ve sonuçta da birbirinden bağımsız aynı bahçe içerisinde haberleşemeyen bir takım çözümlerin çözüm olarak sunulması en büyük sorun olarak karşımızda duruyor.

           TSBS, ulusal entegrasyonu öngördüğü için (Sağlık Bakanlığı'nın kendi kurumlarıyla sınırlı bir entegrasyon değil) çalışma guruplarının adlarına, konularına baktığımızda ön öncelikli hedefleri belirlemiş oluyoruz. TSBS, Sağlık Veri Standartları’nın belirlenmesi, Minimal Veri Setleri’nin mutlaka tanımlanması, bunların Modelleme’lerinin yapılması, Veri Güvenliği ve Gizlilik konularının mutlaka yasal bir çerçeveye oturtulması, Erişim Hakları’nın tanımlanması ve bir Tanımlayıcı’nın mutlaka belirleniyor olması gibi çok temel gereksinimleri biran önce yerine getirmek üzere çalışmalarına başladı.

           Bizim üzerinde en fazla durduğumuz konu da Sağlık Bilgi Standartlarının bir an önce oluşturulması. Grupların çalışmaları her ne kadar bu yılın sonunda bitecek gibi görünse de özellikle Standartlar Çalışma Grubu'nun çalışmasını daha erken bitirmeyi ve orada çok somut kararlar alıp, gerekirse yatırımlar yapıp, gerek duyulan standartların bir an önce kabul edilip uyarlama çalışmalarını yapmayı düşünüyoruz. Bunun dışında yine Minimal Setleri’nin belirlenmesi ile ilgili bir önceliğimiz de var.

           -”Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi” neden ulusal düzeyde ele alınmalı?

           Bugüne kadar Sağlık Bakanlığı’nın ya da sağlık sektörünün, Sağlık Bilgi Sistemi’ne yaklaşımı kurumsal gereksinimlere yönelik olmuş; Örneğin, SSK Genel Müdürlüğü kendi hastanelerinde bir çözüm üretmeye çalışmış. İlaç şirketleri, uzman hekim ya da pratisyen hekimlerin muayenehaneleri için çeşitli çözümler geliştirerek desteklemişler. Sağlık Bakanlığı da kendi gereksinmeleri doğrultusunda mevcut mevzuata göre kurumsal çözümleri geliştirmeye ve sonuca ulaşmaya çalışmış. Sağlık Ocağı ile ilgili yazılımlar üreterek yıllardır kuruma özgü bir çözüme yönelik yaklaşım sergilenmiş. Aslında dünyada da böyle bir yol izlenmiş. İnsanların sağlıkla ilgili hizmetlerini faturalamaya, daha sonra da bir takım medikal bilgileri toplamaya yönelik, (genele ulaşmak yerine, kurum gereksinmelerine göre oluşturulmuş) bir çözüme yönelmişler. Oysa son yıllarda yaşanan gelişmelere bakıldığında, Sağlık Bilgi Sistemi’nin vatandaşa yönelik yapılanmasının kaçınılmaz olduğu ortaya çıkmış. Bu gerçeklikten sonra gelişmiş ülkeler, insanın ana rahminden ölünceye kadar, hatta ölüm sonrasında da kullanılacak yaşam boyu sağlık kayıtlarının hedeflendiği Sağlık Bilgi Sistemleri’ni hedeflenmişler. Biz uluslar arası boyutlarda neden bunlar tercih edilmiş? sorusuna cevap bulabilmek için incelemelerde bulunduk.

           Özellikle Avustralya, Yeni Zelanda, Kanada ve Amerika’yı irdeledik. İngiltere’nin NHS ile ilgili yeniden yapılanma süreçleri bizlere çok büyük dersler verdi, onlardan yararlandık.

           Sonuç olarak; sağlık sektörü standart ve entegre bir çözüme sahip olmadığı sürece, bir çözüme ulaşmak mümkün değil. Bir defa sağlıkla ilgili tüm verileri derlemek zorundayız. Öncelikle, bu konuda karar alabilecek kişilere , en başta hekimlere sağlıkla ilgili verileri, karar verme süreçlerini sağlıklı olarak sunabileceğiz. Daha sonra da ödeme sistemine bu verileri elektronik yollarla göndereceğiz. Böylelikle de ülkemizdeki en büyük sorunlardan bir tanesi olan hak sahipliliği kavramını, sağlıklı bir yapıya kavuşturmuş olacağız; gelen vatandaşın gerçekten sosyal güvenliğinin olup olmadığının elektronik yolla denetlenmesinden sonra hizmetin başlaması ile kayıpların da önüne geçmeyi sağlayacağız.

           Her şeyden önce hasta geçmişinin elektronik ortamda sunulması sağlık hizmetlerindeki kaliteyi artıracak. Bizim en önemli hedeflerimizden biri de; tıbbi hata yapma olasılığını en aza indirgemek. “Elektronik Hasta Kaydı”na geçildikten sonra tıbbi hataların çok azalacağını düşünüyoruz. Bunun paralelinde, sağlık harcamalarında çok ciddi tasarruf sağlanacağına inanıyoruz. Elektronik Hasta Kaydı sayesinde, bu süreçlerde tamamen hastadan elde edilen bulgular, hastanın yakınmaları, tanı ve tedavi süreçleri otomotize edilip bir Karar Destek Sistemi ile, hekime sunulması da sağlanacak.

           Ayrıca klinik süreçler de çok önemli. Bu süreçlerde de bir takım denetimler olacak. Sonuç olarak Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’nde, yaşam boyu sağlık kaydının oluşturulması hedefleniyor. Hasta geçmişinin mutlaka, erişim haklarının tanımlandığı şekliyle, tüm kullanıcılara paylaştırılması hedeflerden bir tanesi. Bunun şekliyle, tüm kullanıcılara paylaştırılması hedeflerden bir tanesi. Bunun yanında önemli katkılardan biri de oluşacak olağan üstü veri tabanının, “kişiselleştirilmiş olmaktan çıkarılarak” araştırıcılara açılması.

           Yapılmak istenenlerin çok kolay bir iş olmadığını ve ciddi alt yapı yatırımlarının yapılması gerektiğini çok iyi biliyoruz. Bu konuda Sağlık Bakanlığı'nda ciddi bir irade var. Sektör ve üniversiteler de özellikle bu konuyu destekliyor. Sağlık Bilgi Bilgi Sistemi’nde çözümün, az önce anlattığım yaklaşım benimsenmediği takdirde olmayacağı açık.

           Şu unutulmamalı ki; süreçlerin kontrolü çok önemli. Süreçleri kontrol ettiğimiz de sağlık hizmetinin kalitesi arttığı gibi yapılan denetimler ile sağlık giderlerinin ve sağlık hizmetlerinin maliyetlerinin de azalacağı açıktır. Bu sayede sağlık hizmeti kalitesi de çok fazla artacaktır. Bunun içindir ki Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’nin çok önemli olduğunu ve çalışmalarımızın da bu yolda ilerlemesi gerektiğini düşünüyorum.

           İşte tüm bu saydıklarım doğrultusunda Sağlık Bilgi Sistemi ulusal olmalı diyebiliriz.

           -TSBS’nde ulusal özellikler neler olmalı?

           Ulusal özellikler neler olmalı? nın anahtar kelimeleri bence; Çalışma grupları. Bunların en önemlisi de; ‘Veri Sözlüğü Norm ve Standartları’ ile ilgili başlattığımız çalışmalardır. Bize özel, ulusal olabilecek Minimum Sağlık Veri Setleri’nin oluşturulması çok önemli. Bununla ilgili çalışmalarımız sürüyor. Bunun dışında kayıtların gizliliği ve güvenliğinin sağlanmasıyla ilgili çalışmalarımız var. Tabi kültürel yapıyla da çok yakından ilgili bir konu bu. Ulusal çıkarlarımızın, bilgilerimizin gizliliği sözkonusu. Türkiye’de hangi verilere kimin erişebileceğini tanımlamak çok ama çok önemli.“Veri Gizliliği”ni öneminden kaynaklı olarak, biz bu görevi TTB’ye (Türk Tabibler Birliğine) verdik. Çünkü yerinin orası olduğunu düşünüyoruz.“Veri Gizliliği” anlamında onlar ciddi çalışmalar yaparak, raporlar hazırladılar. Önümüzdeki 8-9 aylık süreçte çalışmalarımız devam edecek ve erişim haklarını tanımlanmasına yönelik kuralları belirlemiş olacağız. TSBS, Ulusal özelliklere göre şekillenmiş, uluslar arası standartlara sahip çağdaş bir çalışma olacak.

           Sağlık Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanı Orhan Altunel ile yaptığımız söyleşiye katılan Bilgi İşlem Dairesi uzmanlarından Dr. Nihat Yurt'da, kurumların daha çok finansal konularda çözüm arayışına girdiklerini ve kurum içi çözümleri ön planda tuttuklarını söyledi. Yurt konuyla ilgili görüşlerini dergimize anlattı.

           İlk başta, var olan durumu ortaya koyduğumuzda; sağlık sektörünün gerçekten ciddi sıkıntılar yaşadığını ve yaşamakta olduğunu görüyoruz. Sağlık ile ilgili veri toplanamadığı, bununla birlikte verilerin bilgiye dönüştürülemediği ne yazık ki ortada. Yapılan araştırma ve incelemeler ve istatistiklerle ilgili sıkıntıların olduğu görüldüğü gibi, uluslar arası kurum ve kuruluşlarla sağlıklı bir bilgi ve veri akışının olmadığı da belirlenmiş durumda. Sağlık sektörü değerlendirilince, yine ne yazık ki kurumlar arasında entegre sistemlerin olmadığı ortaya çıkıyor. Her kurum kendi gereksinimini gidermek için çözümler bulmaya çalışmış. Ve daha çok finanssal konularda çözümlere yoğunlaşmış. Bunların sayısı da zaten çok düşük. Bu nedenle, olması gereken; ulusal düzeyde düşünmek ve ulusal gereksinimleri ön planda tutarak kurumların birlikteliğini sağlamaktır. Sadece kendi kurum gereksinimleri değil, ülkenin gereksinimlerine odaklanarak kamu, sivil toplum ve özel sektör işbirliği ile bunu gerçekleştirelim ve çözüme ulaşalım istedik. Benzer nedenlerle de on çalışma grubunu belirlenen sorunlar dahilinde oluşturduk. Hangi konularda eksiksek bu konuların ele alınması gerektiğini düşündük ve bu çerçevede bir eylem planı oluşturulmasını temel öncelik olarak ele aldık.

           “TSBS’nin stratejik önceliği nedir?” diye düşünüldüğünde; ilk başta “Ulusal Eylem Planı”nın oluşturularak hayata geçirilmesi gerekti ne karar verdik. Bu eylem planı da bitmiş durumda. Daha sonraki öncelikte 2003 de daha geniş kapsamlı bir Ulusal Bilgi Stratejisi dokümanının oluşturulmasıydı. Bu nedenle iki ay gibi kısa bir süre içerisinde her bir çalışma grubu için Devlet Planlama Teşkilatı, grupların nasıl çalışacakları ' konusunda bir “Çalışma Prensipleri Dokümanı” hazırladı. Daha sonra bu gruplardan kendi hedeflerini, tarih belirterek eylemlerini çıkarması istendi. Her bir grup kısa bir süre içinde istenilenleri gerçekleştirmeyi başardı. Yapılan çalışmalar sonrasında, amaç ve kapsamlar oluşturulduğu gibi, grupların çalışacağı konular tespit belirlenerek, Ulusal Eylem Planı’na yerleştirildi.

           Bu çalışmalar sırasında özellikle uluslar arası örnekler incelendi. İncelemeler sırasında “e-sağlığın” uluslar arasındaki önceliği ön planda tutularak detaylarına inildi. Zaten uluslar arası örnekler incelendiğinde gelişmiş ülkelerin bizden önde oldukları açık olarak görülüyor. Özellikle veri tabanlı ekonomide, iş gücü söylemleriyle her bir gelişmiş Avrupa ülkesi “e-sağlık” ile ilgili stratejik bir doküman hazırlıyor. Biz de bu bilgiye de sahibiz. Ve bu ülkelerin çalışma gruplarını incelediğimizde bizim çalışma grupları ile paralellik gösterdiğini görüyoruz. Tabi biz biraz daha işin başındayız. Bu nedenle de öncelik verdiğimiz çalışma “Standartların belirlenmesi ve Minimum Sağlık Veri Setlerinin” hazırlanması. Çünkü uluslalar arası düzeyde karşılaştırılabilir veriler elde etmek için ilişki kurduğumuz kuruluşlar var.

           Tüm bu çalışmaların ışığında belirlenen ulusal öncelikler doğrultusunda, TSBS ile ülkemizin gereksinimlerine uyarlanmış bir sistemi oluşturmak istiyoruz.