ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğr.Üyesi Doç Dr. Nazife Baykal

           Sivil toplum örgütleri, firmalar ve üniversitelerin de katılımıyla Sağlık Bakanlığı öncülüğünde oluşturulan (TSBS)Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi ile Türkiye'de yaşanan sağlık sorunlarına çözüm bulmak amacıyla çalışma grupları oluşturulurken, Çözüm Haber olarak projede aktif olarak görev alan ODTÜ Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Nazife Baykal ile Sağlık Bilişimi üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik. Projenin Türkiye adına çok önemli bir adım olduğunu vurgulayan Baykal, proje hakkında bilgi vererek izlenmesi gereken stratejileri özetledi.

           -Gelişmiş ülkelerde “Sağlık Bilişimi” ayrı bir bilim dalı olarak kabul edilirken, Ülkemizdeki akademik çevrelerin konuya yaklaşımları nelerdir ?

           “Sağlık Bilişimi” ülkemizde çok yeni bir kavram gibi görünmesine karşılık çok da uzak olduğumuz bir alan değil. Gelişmiş ülkelerde bir bilim dalı olarak kabul gördüğü doğru. Biz de üniversite olarak Sağlık Bilişimi'ni yeni bir bilim dalı olarak görüyoruz. Ben geçen yıl University of Texas School of Health Information Science (Teksas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Akademisi)'nde Sağlık Bilişimi üzerine çalışmalar yaptım. Bir yıl süreyle bu çalışmalarda şunu gördüm; “Sağlık Bilişimi” daha önceden sadece bir disiplin olarak ele alınıyordu. Şimdi ise yeni bir bilim dalı olarak görülmekte. Bu nedenle de üniversite olarak, ülkemizdeki “Sağlık Bilişimi”nin gelişmesine katkı sunmak zorundayız. Başta bu bilim dalında ülkemizin acil olan insan gücü gereksinimine yanıt vermeliyiz. Bu noktadan hareketle çıkış noktamızın temel ayağının da eğitim olduğunu düşünüyorum. Başta bir bilim dalı olduğunu kabul ederek, bu yönde projeler geliştiren Türkiye'nin “Sağlık Bilişimi”ne ne kadar önem verdiğini de görüyoruz. Belki geç kalınmış bir önem verme olarak algılanabilir ama, bu gecikmeyi karşılamak da bence olanaklı.

           -TSBS’nin birçok çalışma grubunda etkin olarak yer alıyorsunuz. TSBS çalışmaları ile ilgili bilgi verir misiniz ?

           TSBS ile; sağlık hizmetlerinin eşitlik ve adalet içinde, halkın gereksinim ve beklentilerine uygun, kaliteli, ulaşılabilir, verimli bir şekilde, bölgeler ve sosyoekonomik gruplar arası sağlık düzeyi farklılıklarını azaltıcı, çağdaş yaşamın gerekleriyle uyumlu, hasta haklarına saygılı, bu kapsamda, bireylerin ve ailelerin bilinçlendirilmesi, bilgilendirilmesi yoluyla toplum sağlığının korunması ve geliştirilmesi için Bilgi ve İletişim teknoloji’lerinin sağlık alanında etkin ve ha uzun ve daha kaliteli bir yaşamı gerçekleştirme kaygısı yatıyor.

           -Bunların sağlanabilmesi için neler yapılması gerekli? Ve böyle bir proje bugüne kadar neden gündemden uzak kaldı?

           “Bilgi ve İletişim teknolojileri” her alanda olduğu gibi hızla sağlıkta da yerini almakta. Bir yanda çağın sunduğu tüm olanakları kullanabileceğimiz “Bilgi Teknolojisi”, diğer bir yanda daha iyi hizmet sunmak istediğimiz sağlık alanı var. Bunları bir araya getirebilmek adına bir dizi eylemlilikler yapılmalıdır. Yapılması gereken şeylerin başında Sağlık Bakanlığı'nın başlattığı proje çerçevesinde, üniversitelerin, sağlık alanında hizmet veren resmi olan/olmayan kurum ve kuruluşların, bu çalışmanın içine çekilmesi geliyor. Çünkü; “Sağlık Bilişimi”, Ulusal Sağlık Ağı tek boyutlu dar bir alanı hedefleyen bir kavram değil. Herkesi ilgilendiren, herkesin eş zamanlı olarak entegre olup bir şeyler yapması üretmesi gereken bir sistem. Yapılması gerekenleri ve projede hedeflenleri sıralayacak olursak;

           Toplum sağlığının korunması,

           “Bilişim ve iletişim teknolojileri”ni etkin ve verimli bir şekilde kullanımı ve paylaşılması,

           Sağlık Dosyası’nın erişim haklarının, yetkilerinin kararlarının belirlenmesi,

           Hizmetlerden vatandaşların nasıl yararlanacaklarının belirlenmesi,

           “Tele-Tıp”,“TeleKonsültasyon” kavramlarının hedeflerimiz içinde yer alması, olarak özetleyebiliriz.

           Dünyada, dolayısıyla Türkiye’de ekonomi, sağlığa, sağlıklı insana dayanıyor. Burada insan gücünü iyi kullanmadığımız, hasta ve hekim açısından maddi ve zaman kaybını yüksek seviyede yaşadığımızı görüyoruz. Yinelenen her boş tetkik, çok bilir bir sağlık hizmeti verebilmek olmalıdır. Bu temelde çağdaş bir sağlık hizmeti sunmak, hasta, hekim, çevre ve insan haklarına saygılı bir sağlık sistemi sunmak ana amaçlar olarak sıralanmalıdır. Ve en önemlisi de söz konusu verimli hizmeti sunabilmek kadar bu verimli hizmeti doğumdan ölüme kadar kesintisiz bir şekilde sürdürebilmek olmalıdır.

           TSBS' de gerçekleştirmekte olduğumuz çalışmaların temelinde, tanımladığımız esaslar çerçevesinde herkesi içine alan herkesi kucaklayan ve herkese eşit hizmet sunan bir yapıya katkı sunmak doğrultusunda daha uzun ve daha kaliteli bir yaşamı gerçekleştirme kaygısı yatıyor.

           -Bunların sağlanabilmesi için neler yapılması gerekli? Ve böyle bir proje bugüne kadar neden gündemden uzak kaldı?

           “Bilgi ve İletişim teknolojileri” her alanda olduğu gibi hızla sağlıkta da yerini almakta. Bir yanda çağın sunduğu tüm olanakları kullanabileceğimiz “Bilgi Teknolojisi”, diğer bir yanda daha iyi hizmet sunmak istediğimiz sağlık alanı var. Bunları bir araya getirebilmek adına bir dizi eylemlilikler yapılmalıdır. Yapılması gereken şeylerin başında Sağlık Bakanlığı'nın başlattığı proje çerçevesinde, üniversitelerin, sağlık alanında hizmet veren resmi olan/olmayan kurum ve kuruluşların, bu çalışmanın içine çekilmesi geliyor. Çünkü; “Sağlık Bilişimi”, Ulusal Sağlık Ağı tek boyutlu dar bir alanı hedefleyen bir kavram değil. Herkesi ilgilendiren, herkesin eş zamanlı olarak entegre olup bir şeyler yapması üretmesi gereken bir sistem. Yapılması gerekenleri ve projede hedeflenleri sıralayacak olursak;

           Toplum sağlığının korunması,

           “Bilişim ve iletişim teknolojileri”ni etkin ve verimli bir şekilde kullanımı ve paylaşılması,

           Sağlık Dosyası’nın erişim haklarının, yetkilerinin kararlarının belirlenmesi,

           Hizmetlerden vatandaşların nasıl yararlanacaklarının belirlenmesi,

           “Tele-Tıp”,“Tele-Konsültasyon” kavramlarının hedeflerimiz içinde yer alması, olarak özetleyebiliriz.

           Dünyada, dolayısıyla Türkiye’de ekonomi, sağlığa, sağlıklı insana dayanıyor. Burada insan gücünü iyi kullanmadığımız, hasta ve hekim açısından maddi ve zaman kaybını yüksek seviyede yaşadığımızı görüyoruz. Yinelenen her boş tetkik, çok büyük bir insan gücü ve zaman kaybı olduğu gibi çok büyük bir maddi zarar. Bütün bu kayıpların üstesinden gelebilmemiz gerekir. İşte ”Tele-Tıp” uygulamalarını yaygınlaştırmamız ve süreklileştirmemiz bunun için çok gerekli. Eğer biz “Tele-Konsültasyonu” gerçekleştirebilirsek hastanın verilerini gönderebileceğimiz güvenli bir bilgi ağımız olursa, hekim o konuda uzmanlaşmış başka bir hekime ulaşarak görüş alış/verişinde bulunurlarsa, biz insan gücünü, maddi olanaklarını, kaynakları çok dahi iyi değerlendirmiş oluruz.

           -Bu kadar önemli ve büyük hedefler karşısında izlenmesi gereken eylem stratejileri ne olmalıdır ?

           Her şeyden önce bu proje nin yararlı olacağına inandığım için çok önemsiyorum. Bugün Dünyaya baktığımızda; Sağlık alanına yönelik olarak belli stratejiler ve planlar çıkartılarak izlenmesi gereken yollar saptanıyor. Bunlar Eylem planlarına, kurumsal ve ulusal yapılanmalarda yaşama geçiriliyor. Biz de aynı şeyi yapmak zorundayız. Ülkemizdeki gerçekleri çok iyi analiz etmek zorundayız.

           “Sağlık Bilişimi”nin Türkiye’nin öncelikleri arasına alınması gerekli. Bunun ayrı bir bilim olarak görülerek, sağlığa, “Sağlık Bilişimi”ne ve eğitimlerine çok önem verilmesi zaman yitirilmeden sağlanmalı. Bugün doğru bir stratejiyle, doğru planlar ve hedeflerle yapmamız gerekenleri yapıp iyi bir yapılanma gösterip, hayata geçirebilirsek yaptıklarımızla hiç de geri konumda olmayız.

           Bugün Türkiye'de “Sağlık Bilişimi” konusunda bir çok çalışmanın yürütüldüğüne tanık olabilirsiniz. Ancak ne yazık ki bu çalışmalar arasında bilimsel zeminde bir koordinasyona rastlayamazsınız. Üniversite açısından değerlendirdiğimizde bile durumun farklı olmadığını görebili yoruz. Bir tarafta sağlık eğitimi verilirken diğer bir tarafta da “Bilişim Eğitimi” veriliyor. İkisinin bir araya getirilmesi gerekiyor. “Sağlık Bilişimi”nde eğitimli ve eğitici insan gücü olarak araştırma yaptığınızda yeterli nicelik ve nitelikte uzman bulamıyoruz. Akademik yönden de çok yoğun düzenlemeler ve çalışmaları ivedilikle yapmak gerekiyor. Öncelikle, sağlık alanında çalışan herkesin ayrım yapılmaksızın bilişim konusunda eğitilmesi gerekiyor. Bu nedenle de Sağlık Bakanlığı öncülüğünde gerçekleşen proje içinde eğitimin de önemine geniş yer veriliyor; Proje içinde, sağlık personelimizin mezuniyet öncesi ve sonrası eğitim programlarında “Bilgi ve İletişim Teknoloji”lerine yer verilmesi ve müfredatta yapılması gereken düzenlemeler için üniversiteler ile ilgili kurum temsilcilerinin dahil edileceği bir komisyon oluşturulmasına karar verildi. Ayrıca lisansüstü eğitim programlarında “Tıp Bilişimi” konusunun özendirici bir alan haline getirilmesine yönelik çalışmalar da beraberinde yürütülecek. Üniversite olarak Hacettepe Üniversitesi ile birlikte ortak bir çalışma yürütmek için karar aldık. Ve önümüzdeki eğitim döneminde, birlikte bir bölüm oluşturacak ve eğitime başlayacağız.

           Ayrıca, güvenli bir Sağlık Bilgi Ağı’na gereksinmemiz var. Sağlanan bilgileri bir kaynaktan diğer bir kaynağa göndererek bilgilerin paylaşımını sağlayacağız.

           En önemli noktalardan biri de Kişisel Sağlık Tanımlayıcı’sının belirlenmesi gerekliliği. Kişisel Sağlık Tanımlayıcısı ile ilgili çalışmalar sürüyor. Bunu belirledikten sonra yapılması gereken iş; kurumsal bir yapı dahilinde veri toplanması. (Bu kurumsal veri yapısı, kişisel ya da ulusal bazda toplanabilir.) Ama bunlarda da başarılı olabilmek için standartların, norm ve veri sözlüklerinin ulusal standartlarla ortaya konması gerekiyor. Eğer uluslar arası bir entegrasyon oluşturacaksak ya da ulusal bazda entegrasyon uygulayacaksak belli standartlara, normlara ve veri sözlüğüne uymamız gerekiyor. Uygulamanın bu boyutta yapılabilmesi için de öncelikli konulardan birisi olarak “Ulusal Sağlık Veri Modelleri”nin oluşturulması gerekiyor. Bu benim içinde çok öncelikli bir konu. Çünkü; ancak modeller oluşturulduktan sonra “Ulusal Minimum Sağlık Seti” tanımlanabilmektedir. Ayrıca sağlık hizmetlerinin sunumu, paylaşımı denetlenmesi açısından “Veri Seti” çok önem taşıyor.

           Son olarak bu projede öncelikler ne olarak belirlendi? Ve beklentiler nelerdir?

           Başta Ulusal Sağlık Bilgi Sistemini oluşturmaya yönelik eylem planı hazırlanmasına karar verildi. Hazırlanacak eylem planı doğrultusunda çalışma gruplarının oluşturulması ve belirlenecek çalışma takvimi çerçevesinde çalışmaların başlatılması düşünüldü. Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’nin öncelikli konuları arasında yer alan "Sağlık Bilgi Sistemi Standartları" çalışmalarının tercihen sivil toplum örgütleri ve özel sektör temsilcilerinden oluşacak bir komisyona yaptırılması planlandı. Ülke düzeyinde kağıt ve elektronik ortamda toplanan sağlıkla ilgili verilerin kalitesinin gözden geçirilmesi, ulusal ve uluslar arası kuruluşlarla yürütülen çalışmalar da dikkate alınarak verilerde gerek görülecek düzenlenmelerin yapılması ve verilerin bilgiye dönüştürülmesi süreçlerinde “Bilişim Teknolojileri”nden azami ölçüde yararlanılıp kullanılacak istatistik metotlarının belirlenmesi öncelikler arasına alındı. E-Dönüşüm projesinin önemli bir ayağı olan “e-Sağlık” uygulamalarına ivme kazandırılması amacıyla ülkemizce katılım kararı alınan "Avrupa Birliği 6.Çerçeve Programı", "e-Content Programı" ve "Avrupa Birliğinin Yeni Halk Sağlığı Programı" gibi programlardan azami ölçüde yararlanmak amacıyla ulusal ve uluslar arası katılım sağlanarak proje konsorsiyumlarının oluşturulması gibi öncelikler belirlenerek karar altına alındı.

           Beklentilerimize gelince; daha önceden söz ettiğimiz hedeflere ulaştığımız takdirde her şeyden önce toplum sağlığını maksimum seviyeye ulaştırmış olacağız. Sağlık hizmeti sunan kurumlarda verilen sağlık hizmeti ile ilgili kayıtlar güvenli ve gizlilik ilkeleri gözetilerek elektronik kayıt altına alınmış olacak, Hasta sevk zinciri süreçleri ve sağlıkla ilgili olayları izlemede, verilecek yetkiler dahilinde vatandaşlar ve sağlık profesyonellerine sunulma olanağı doğacak.

           Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’nin sektörler arası işbirliği ile oluşturulması sayesinde sağlıkla ilgili toplanan veriler hızlı bir biçimde bilgiye dönüştürülebilecek ve karar vericilere sağlık hizmet sunumu planlamalarında önemli bir kaynak sağlanmış olacak. Vatandaşların sağlık hizmetlerinden etkin ve kesintisiz bir şekilde yararlanmaları sağlanacağı gibi, ulusal ve uluslar arası düzeyde sağlık tehditlerine karşı hızlı bir biçimde önlem alma şansımız olacak. Yine en önemli yararlardan biri; sağlık hizmeti sunumu, finansmanı ve sağlanmasında yer alan kurumların Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi’ne entegrasyonu sayesinde önemli ölçüde kaynak tasarrufu sağlamak olacaktır.

           TSBS (Türkiye Sağlık Bil gi Sistemi);

           TSBS, Sağlık Bakanlığı’nca sağlık hizmetlerinde etkinliğin artırılması, hizmetin eşit ve kaliteli bir şekilde sunulması ile ulaşılabilir olmasının sağlanması amacıyla başlatılan “Sağlıkta Dönüşüm Projesi”nin çeşitli bileşenlerinden biri olarak hayata geçirilmek isteniyor. Bu proje sayesinde sağlık sektöründe “Bilgi ve İletişim Teknolojileri”nin kullanımının artırılması yöntemiyle etkin, kaliteli ve kolay ulaşılabilir bir sistemin gerçekleştirilmesi ve bilgiye dayalı yönetim kapasitesinin oluşturulması hedefleniyor.

           Bakanlık, var olan durumun tam olarak ortaya konulması, Türkiye gereksinimlerinin gerçekçi olarak saptanması, TSBS stratejilerinin ortaya konulması, hedef ve önceliklerin belirlenerek uygulamaya yönelik eylem planının oluşturulmasında Türkiye’de bilgi birikimi ve deneyimlerden en üst düzeyde yararlanmak amacıyla sağlık sektöründe yer alan tüm kamu özel kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum örgütlerinin bulunduğu çalışma grupları oluşturdu.

           Bakanlıkça oluşturulan, aralarında bir çok bilim adamı ve akademisyenin yanı sıra özel sektörde çalışan uzmanın da bulunduğu diğer çalışma grupları,”TSBS eylem Planı” “Veri Sözlüğü, Norm ve Standartlar”, “Tek Numaraya Dayanan Kişisel Sağlık Tanımlayıcısı”, “Erken Uyarı Sistemleri”, “Sağlık Özel Ağı”, “Genel İzleme ve Koordinasyon” başlıkları altında toplanıyor.

1. Sağlık Bakanlığı (TSBS Eylem Planı, Tek numaraya dayanan Kişisel Sağlık Tanımlayıcısı, Erken Uyarı Sistemleri)

Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı

Katılımcıları

2. Tıp Bilişimi Derneği (Veri Sözlüğü, Norm ve Standartlar)

Katılımcıları

3. Hacettepe Üniversitesi (Minimum Sağlık Veri Seti) Bilgi İşlem Dairesi

Sorumluluk Alanları

Katılımcıları

4. Türk Tabipleri Birliği (Kayıtların gizliliği ve güvenliliğinin sağlanması)

Katılımcıları

5. Türk Telekom (Sağlık Özel Ağı) Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı

Katılımcıları

6. Tubitak (Teletıp Uygulamaları)

Katılımcıları

7. YÖK(Eğitim)

Katılımcıları

8. DPT (Genel İzleme ve Koordinasyon)

Katılımcıları