KKTC Dr.Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin En Büyük Hastanesi.

 Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde en üst düzeyde sağlık sorunlarının, tedavi hizmetlerinin çözülmeye çalışıldığı bir hastane. Lefkoşa’da bulunan dört yüz elli  yatak kapasiteli hastanede, Kardiovasküler dışında her branşta hizmet veriliyor. KKTC'deki bütün trafik kazalarının da sevk edildiği hastanede, alt yapı hazırlıkları hızla sürüyor. Yeni polikliniklerde başlayan Hastane Bilgi Yönetim Sistemi, diğer ünitelerin alt yapı çalışmalarını tamamlanmasından sonra Tam Otomasyon’ a geçecek.

           Dr. Burhan Nalbantoğlu Devlet Hastanesi’ndeki Hastane Bilgi Yönetim Sistemi çalışmalarını yürüten Çözüm Bilgisayar, KKTC Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Hastaneleri’ne Bilgi Yönetim Sistemi kurarak ilk ihracatını gerçekleştirdi.

            Hastaneyi ziyaretimiz sırasında Başhekim Dr.Zeka Mahirel yurt dışında olduğundan, sistem ile ilgili bilgi almak için ilk olarak, Başhekim Yardımcısı Dr.Rifat Siber ile görüştük.

             -Hastane Bilgi Yönetim Sistemi'ni hangi servislerde kullanıyorsunuz?

            - Hastane Bilgi Yönetim Sistemi,  ilk olarak  yeni  yapılan poliklinikbinamızda  çalışmaya   başladı. Yeni polikliniklerdeki On-Line sistem işlemlerimizde ve uygulamalarımızda bir çok kolaylık sağladı. Ancak doğal olarak tek başına sorunları çözmedi. Hatta eksik bir uygulama gibi ortaya çıktı. Bu nedenle biz, en yakın zamanda yataklı servislerimizi de bu sisteme entegre etmeye çalışıyoruz. Teknik alt yapı iyileştirme çalışmalarımız, cihaz yenileme çalışmalarımız sürüyor. Sistemden tam anlamı ile verim alabilmek için otomasyonu entegre kullanmamız gerekiyor.

             -Hastane Bilgi Yönetim Sistemi'ni nasıl değerlendiriyorsunuz?

            -Hastane Bilgi Yönetim Sistemi, hastane yönetimi açısından çok önemli  bir  olay. Otomasyon,  hastanede  kullanmakta  olduğunuz  sistemin çalışmasını denetleyen, belgeleyen, hatta düzenleyen bir sistem. Otomasyonu kullandıkça uygulamakta olduğunuz sistemin aksayan yönlerini de görme şansınız oluyor ve bu konudaki aksaklıkları düzeltme gayreti içinde oluyorsunuz. Dolayısıyla ben Hastane Bilgi Yönetim Sistemi'nin çağdaş hastanecilikte bir şekilde mutlaka uygulanması gerektiğine inanıyorum.

            Hastanenin On-Line çalışan sisteminin, hastanenin ayrılmayan canlı bir parçası gibi düşünülmesi lazımdır. Ve bu sistemin süreç içinde yenileniyor, sürekli gelişiyor olması lazımdır. Programcılığı geliştirme işi bir yabancı dili geliştirmek gibidir. Yabancı dile ne  kadar çok emek  verirseniz, ne kadar çok okursanız o kadar çok geliştirirsiniz. Programı da  ne kadar çok kullanırsanız, aksaklıkları noksanlıkları görüp sürekli geliştirirsiniz.

            Ama herşeyden önemli olan ise tıbbi kayıtlardır. Tıbbi kayıtları ne kadar sağlıklı olursa bir sağlık kurumunun önünü görmesi, geleceğe dönük plan program yapması da o kadar kolay olur diye düşünüyorum.

            -Uygulamada karşılaştığınız temel sorunlar nelerdir?

            -Bilgisayar sisteminin her ülkenin kendi şartlarına göre uyarlanması gerekiyor. Türkiye'deki programları bize tam olarak uygulamak mümkün değil. KKTC'nin Sosyal Güvenlik Sistemi Türkiye'dekinden farklı, popülasyon yapımız farklı, bu farklılıklar programda da farklılıkları getiriyor. Örneğin sizin ülkenizin Sosyal Güvenlik Sistemi Üç kategoride ise hastaneye girişi de o Üç kategoriye ayırmanız gerekiyor. Her kategorinin kendine  özgü şartlarını da o sistemin  içermesi  gerekiyor. Bu bir yer-de sosyal güvenliğin aksayan taraflarına dikkat çekiyor. Siz hastanede sağlık hizmeti vermeye çalışırken elde ettiğiniz verilerle ve sistemdeki aksaklıkları ortaya koyarak Sosyal güvenlik sistemindeki aksayan yönleri de sosyal güvenlik kurumuna bildirmek ve onların da kendilerine göre bir düzen sağlamalarına katkı sunuyorsunuz. Yani, hastanedeki sağlık hizmeti hastanede başlayıp hastanede bitmiyor. Herkesin bir soysal güvenliği var. sosyal güvenlik kurumundan başlayan sürecin hastane içindeki sistemini kaydını sağlamaya çalışıyorsunuz. Ülkenin sosyal güvenliği ne açıdan sağlıklı ise bilgisayarı kullanmanız da o oranda sağlıklı oluyor. Sizin Hastane  Bilgi Yönetim  Sistemlerinizne kadar sağlıklı çalışıyorsa, sağlık sisteminize katkısı da o kadar fazla oluyor.

            -Sistem kurulurken karşılaştığınız diğer sorunlar nelerdir?

            -Hastanemizde on-line sistemi kullanmaya başladıktan sonra şunu gözledik ki, bilgisayarı kullanacak olan hekimin ne istediğini iyi bilmesi, bilgisayar programını düzenleyen kişilerle iyi iletişim kurması çok önemli.    Hastanemizde bazı hekimlerin kendi branşına özgü sayfayı düzenlerken belirli bir düzeyde bilgisayar birikiminin, bilgisinin olması bi-ze  çok büyük  kolaylıklar sağladı.  İyi bilgisayar bilen hekimlerin bize daha kısa zamanda daha net birtakım dü-zenlemeler  önerdiğini  gördük.  Tabi bilgisayar programcılarının da tıbbi bilgi birikimlerinin iyi olması bizim işimizi daha da kolaylaştırdı. Ama bil-gisayara alışkın olmayan, bilgisayar programına, düşünce yapısı yatkın olmayan hekimlerin sayfa düzenini yapmakta çok zorlandık. Hastane Bilgi Yönetim Sistemi kurulurken sayfa düzenlerinin yapımında hekim-lere çok büyük sorumluluklar düştü. Ama bu sorumlulukları biz tam olarak yerine getiremedik diye düşünüyo-rum. Eksikliklerimiz var ve bu eksik-liklerin temel kaynağı da biraz önce sözünü ettiğim bazı hekimlerin bilgisayar bilgilerindeki eksiklikler.

            Olayın bir teknik boyutu vardır. Teknik boyutunu zaten bilgisayarcılar yerine getiriyor ama bu teknik olanakları tıbbi amaçlarla, tıbbi kaygıları en sağlıklı en hızlı şekilde, en kolay şekilde bir düzeneğe sokmak için hekimin de bu olaya büyük ölçüde katkı sunması lazım. Bu katkıyı biz hekimden alabildiğimiz ölçüde başarılı olabiliyoruz.

              -HBYS’nin maliyet olarak katkıları nelerdir?

             -HBYS’nin maliyet olarak da hastanemize çok yararlı olduğunu düşünüyorum.

            Ülkemizde de ilaçlar büyük ölçüde hastane eczanesinden veriliyor. Bu nedenle ilaç stokları, kullanım süresi dolan ilaçların belirlenmesi, ilaç ve diğer sağlık ürünlerine yönelik taleplerin zamanında ve ye-rinde düzenek içinde hastalara sunulmasının sağlanması bakımından bu programın bize yararlı olduğunu düşünüyoruz. Çünkü tüm bu söz ettiklerimin mali boyutu da var. Zamanında ve yerinde yapılan saptamalarla iyi bir planlama yapmanın hastaneye  mali katkıları çok büyük oluyor. Ayrıca ziyan olmadan ve gerektiği kadar kullanılan ilaçların mali açıdan katkısı da çok önemli.

            Aynı şekilde tıbbi kayıtlar olayın en önemli boyutunu oluşturuyor. Çünkü bu on-line sistemin bize getireceği veriler önümüzdeki altı ay bir yıl içinde ve daha sonraki plan programları  yapmada bize yardımcı oluyor.  Bizim hangi sektörde hangi branşta hasta yoğunluğumuzun olduğunu, bu hastaların tedavisindeki başarı oranını, hastaların tekrar tekrar polikliniğe başvuru oranlarını istatistiksel olarak ortaya koydukça biz nerede daha başarılı olduk, ve hangi konularda daha iyi netice aldığımızı saptamış olacağız ve zayıf yönlerimizi bir şekilde takviye etmeye çalışacağız.

            Ben iyi çalışan bir  bilgisayar sisteminin hastane hekimlerine eği-tim olarak da katkı getireceğine inanıyorum. 

            Randevulu sistem ile çalışan Kanser Erken Tanı ve Tarama Merkezi çağdaş bir uygulamayı hayata geçirmeyi başarmış. Merkez ile ilgili bilgi almak için Temel Onkoloji Uzmanı Mine Çağlar ile görüştük.

          -Merkezinizin çalışmaları hakkında bilgi verir misiniz?

           -Kanser Erken Tanı ve Tarama Merkezi Sağlık Bakanlığı bünyesinde kurulmuş Kanser ve Savaş Birimi kontrolünde olan bir merkezdir.

            Merkezimizde, otuz beş kırk yaş üzeri sağlıklı bedenlere Dünya Sağlık Örgütü Amerikan Kanser Birliği normlarına uygun bir şekilde taramalarımızı uyguluyoruz.Nüfus Sağlık’tan aldığımız bilgiler doğrultusunda KKTC'de yaşayan bütün sağlıklı kişilerin adreslerinden bireylere ulaşarak merkezimize çağrı yapıyoruz. Gün ve saat konusunu belirledikten sonra tarama programları için uygun günde kişiyi kabul ediyoruz. Kişinin taramaları yapıldıktan sonra yapısına, bulgularına, cinsiyetine ve yaşına göre programı çıkıyor. Oluşturduğumuz özel randevu sistemi ile dünya'da var olan beş kanser türüne karşı erken tanıyı merkezimizde uygulamaya çalışıyoruz. Düşmanımızı tanıtmak ve önlem almak için bütün topluma hitap edecek, kesitsel, bölgesel eğitim programları düzenliyoruz.    Kanser hastalığı konusunda eğitim vermek ve erken tanı bilincini yaygınlaştırmak amacı ile üç aydır hizmet veriyoruz. Bu gün itibarı ile üç bin tane talebimiz var. Sadece öğleden sonra çalışarak günde yaklaşık olarak yirmi kişiye ulaşabiliyoruz ve ancak sekiz yüz elli kişi tarayabildik.

            Merkezimiz, Kanser Savaş Merkezi Kanser Savaş Birimi’nin çatısı altında üç önemli görevi üstlendi. Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği normlarda da önerildiği üzere, Epidemiyolojik haritaların oluşturulması, eğitim hamlesi, erken tanı hizmetleri ve çağa uygun tedavi. Amacımız kanser oluşmadan önceki aşamada müdahalede bulunmak.

            Patolojik olarak üç tane  insutu fazda kanser teşhisi konuldu. Bunlardan ikisi rahim ağzı kanseri, diğeri meme kanseri. Gerekli cerrahi uygulamalar sonucunda hayatı kurtarılmış üç tane hastamız var. Hiç şikayetleri olmamasına rağmen bunları yakalamış olmak gerçekten bizler için mutluluk verici. İki yüz yirmi bin popülasyon için dikkat çekici bir bulgu diye düşünüyorum.     Merkezimizin çalışmaları henüz çok yeni. Çalışmalarımızın yaygınlaşması ile çağdaş randevu uygulamalarının devreye girmesini de bekliyoruz. Bugün kişilere biz telefonla ulaşabiliyoruz, ancak merkezimizden haberdar olan kişi sayısı arttıkça, erken tanı ve teşhisin önemi konusundaki bilinç yaygınlaştıkça kişilerinde bizi telefonla aramalarını sağlayacak Telefonla Randevu Sistemi kurulabilir. Ya da internet kullanımının yaygınlaşması ile birlikte İnternetten Randevu gibi çağdaş uygulamalarda çalışmalarımıza güç katacaktır. Kişilere elektronik posta gönderilmesi ve onlardan bu elektronik postanın cevaplaması istemesi pratik bir uygulama olacak, kişiye ulaşamama gibi problemleri de ortadan kaldıracaktır. Ayrıca İnternetten Randevu Sistemi'ndeki Gün ve Saat  baz alınarak randevu alınması kişilerin uygun olacak zamanlarını daha serbest olarak belirlemelerini sağlayacaktır. Bu da merkezimize zamansızlık nedeni ile gelemeyen insanların  tarama programlarına katılmalarını sağlayacaktır.    

             KKTC Otomasyon Projesi ile ilgili olarak konsorsiyum sözcüsü Kıbrıs Sentez Bilgisayar ’ın Genel Müdürü Şeren Sözgen ile görüştük.

            -KKTC Hastane Otomasyon Projesi'ne üç firma birlikte katıldı ve ihaleyi konsorsiyum kazandı. Konsorsiyum'u oluşturan firmalar hakkında bilgi verir misiniz?

-Kıbrıs Sentez Bilgisayar yaklaşık olarak on yıllık geçmişe sahiptir. Veri tabanlı sistemler üzerine uzmanlaşmış bir firma olarak tamamen yazılım sektörüne çalışmalar yapmaktayız. Yazılım sektöründe de finans sektörü üzerine yoğunlaşmış durumdayız. ORACLE’ın Çözüm Ortağı olan firmamız yurt dışında da yönelik belirli bir arayış içinde projeler yürütmektedir. Ufkumuzu da ha da aşma düşüncesindeyiz. Kıbrıs konusunda uluslararası bir çözüm gerçekleştikten sonra Üçüncü Dünya Ülkeleri ile ticari bazı projelerimiz bulunuyor.

           Çalışma alanlarımız içinde ticari sektör ile birlikte kamu sektörü de bulunuyor.  Hastane Otomasyonu Projesi de bunlardan bir tanesi.  Biz, Hastane Projesi'ni iki aşamalı düşünüyoruz. İlk aşama için önemli adımlar attık. İkinci adımı Güney Kıbrıs Kesimi ile sorunların tam olarak çözülmesinden sonra atacağız. Hedefimiz Rum kesimini de kapsayacak bütün Kıbrıs için çözümler üretmektir.

            ComTech Ltd, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde İnternet servis sağlayıcısı ve network sistemleri üzerine çalışmalar yürüten bir firma olup Genel Müdürü Hilmi Kansu'dur. Analiz Sistem (Özgü Ltd) muhasebe tabanlı yazılımlar üzerine faaliyet gösteren bir firma olup Genel Müdürü Sultan Taçyıldız 'dır.

             Konsorsiyum olarak çok iyi bir çalışma yaptığımızı düşünüyorum. Karşılıklı güven çerçevesinde bu birlikteliklerimizi daha başka projelerde de başarı ile sürdürebileceğimizi umut ediyorum. Konsorsiyum olarak farklı sektörlerde verdiğimiz hizmetlere sağlık sektörünü de eklemiş olmak bizim için sevindirici oldu.

            -Neden Çözüm HBYS'yi tercih ettiniz?

            -Çözüm Bilgisayar'ı tercih  etetmemizin nedenlerinden bir tanesi, Çözüm Bilgisayar Yönetim Kurulu Başkanı Ömer Siso ile yaklaşık sekiz yıl önce yine bir hastane ihalesi ile ilgili fiyat araştırması yaparken çok il-ginç bir tanışmamız oldu.

            Bilgisayarcıların çok çalıştıklarından hareket ederek pazar günü Türkiye'den Hastane Otomasyonu konusunda faaliyet gösteren firmaları aradık. Karşımıza Çözüm Bilgisayar'dan Ömer bey çıktı.  Pazar günü çalışan bir tek sizi bulduk dedim. “Ben nöbetçi bilgisayarcıyım” dedi.  Bu espri ile bir tanışmamız oldu. O ihale kısmet olmadı ama yıllar sonra yine yan yana geldik.   Çözüm Bilgisayar'ı bizler gibi bulduk, samimi bulduk çalışabileceğimize inandık. Ayrıca Çözüm Bilgisayar'ın bizler gibi bir iki sektör üzerine yoğunlaşmaları dikkatimizi çekti. Belli alanlarda profesyonelleşmenin özellikle yazılım gibi hassas bir alanda önemli olduğunu bu konuda prensip sahibi olmak gerektiğini düşündük.

            Ülkemizin Sağlık sistemi ile Türkiye'nin Sağlık Sistemi arasında farklılık olduğundan sistemin kolay entegre edilebilir özellikte olması gerekliydi. Yapılan sunumlar sonucunda esnek yapıya sahip modüllerin Çözüm HBYS'de olduğunu gördük. Kurulum ve işletim aşamasında sorun yaşamamak ve yaşatmamak için uyarlanabilir esneklikte bir yazılım seçtik.             

            Çözüm Bilgisayar bünyesinde çıkarılan Çözüm Haber Dergisi'ni çok beğendik. Bu seviyeli ve kaliteli dergiden çok etkilendik. Bakanlık ile olan görüşmelerimizde de derginin ve Çözüm Bilgisayar'ın kataloğunun olumlu etkisi oldu. Çözüm Bilgisayar'a ayrı bir profesyonellik kattığını düşündük. Dergide Otomasyon üzerine hastanelerin görüşlerine yer verilmişti. İlginç ve yeni uygulamalardan söz ediyordu genel olarak ilgimizi çekti.

            Tüm bu özetlediğim nedenler ile önceden birlikte yapmak istediğimiz çalışmayı yenileyerek tekrar sağlık sektörüne ilgimizi yönelttik. Çocukların yaşı kadar olan Hastane Otomasyon Projesi macerasını bu şe-kilde mutlu bir beraberliğe taşıdık. Biz inanıyoruz ki bundan sonrada Çözüm Bilgisayar ile daha iyi hedeflere koşacağız. Bu projeyi başarı ile sonuçlandırdıktan sonra bizim işlerimiz bitmeyecek. Güven önemli bir unsurdur ve biz Çözüm Bilgisayar'a güveniyoruz, onlar da bize güveniyorlar. Şu ana kadar da gayet memnu-nuz.

           -Sistem kurulduktan sonra nasıl tepkiler aldınız?

            Bilgisayar sistemi demek disiplin demektir. Bu disiplini özellikle kamu sektöründe sağlamak da çok kolay değil. Ancak Hastane yönetiminin ve bakanlığın kararlılığı ile şu ana kadarki geldiğimiz nokta bizim beklentilerimizin çok ötesinde. Biz açıkçası bu noktaya bu kadar kısa bir süre içerisinde gelebileceğimizi umut etmiyorduk. Bakanlığımızın, bizim arkadaşlarımızın, Çözüm Bilgisayar'ın, hastane yönetiminin ve çalışanlarının özverili çalışmaları, önemli katkıları ile bunu başardık. Artık Hastane Otomasyonu Projesinin anahtar teslimine de çok yakınız.

            Hastane bünyesinde yapılan işlemler ile ilgili teknik bilgi almak için Çözüm Bilgisayar Eği-tim/Destek Uzmanı Adnan Vural ile görüştük.

            -Yaptığınız uygulamaların bir özetini sunar mısınız?

            -Danışma biriminde görev yapan iki personele bilgisayar okur yazarlığı, Laboratuvar sonucu bulma, Evrak Kayıt, Hasta Danışma eğitimleri verildi.

            Evrak kayıt biriminde görev yapan on bir personele bilgisayar okur yazarlığı ve Evrak Kayıt  eğitimleri verildi.

            İki aylık bir çalışmadan sonra bütün polikliniklerin Anamnez Formları oluşturuldu. Bu formlar bire bir servis doktorları ile çalışılarak tasarlandı. Hekimlerin eğitimleri, KKTC Sağlık Bakanlığı’nın hazırladığı bir liste doğrultusunda üç haftalık bir  sürede gerçekleştirildi. Teorik eğitimlerin ardından Polikliniklerde verilen eğitimler pratik olarak tekrarlandı. Reçete istemi,Tahlil/Tetkik İstemi, Ra-por, Sevk İşlemlerinin On-Line olarak yapılması sağlandı.

            Önceki işlem menüsü ile hastaların önceki başvurularına iliş-kin bilgilere ulaşılması sağlandı. Bu sistem sayesinde Hasta Kartı denilen ve hastaların müracatın da doldurulan kağıt kartların kullanılmasına gerek kalmadı.

            Poliklinikler için özel olarak Dinamik Formlar tasarlandı ve istem formlarının On-Line olarak doldurulması sağlandı ve doldurulan matbu istem formlarının tedavulden kalkması için bir adım atılmış olundu. Hekimlerin hastane de yapılan radyolojik işlemlerin görüntülerini PACS Server aracılığı ile hasta dosyalarından görebilmeleri sağlandı. Hekimlerin teşhislerinin uluslararası bir standart olan ICD 10 sistemine göre kodlandı.

            Her poliklinikten Reçete ve İstem Formları’nın çıktı olarak alınması için gerekli dizaynlar yapıldı.

            Eczane birimin de görev ya-pan beş personele temel bilgisayar okur yazarlığı ve Eczane Programı eğitimleri verildi. Bakanlığa bağlı Ecza Deposu İlaç Listesi sisteme girildi. Hastaya ilaçlar reçete olarak verilmeye başlandı.  İşlem yoğunluğu azalmak için bütün  ilaçlar barkod-lanmış ve barkod okuyucular ile hızlı bir şekilde girişleri sağlanmıştır.

            Radyoloji biriminde yapılan işlemlerin PACS servere aktarılması sağlandı  ve çekilen film vb. işlemlerin sistemde hasta dosyasında görülmesi için gerekli çalışmalar gerçekleştirildi. Hastanede yapılan bütün radyolojik görüntüler depolanmakta ve hasta dosyası ile ilişkilendirilmektedir.

            Kan Alma Birimi’ndeki kullanıcılara temel bilgisayar ve Laboratuvar Tetkik Giriş eğitimleri verildi. Laboratuvar tetkik girişde sisteminde cihazların entegrasyonu için bütünbütün tetkik tüplerine örnek barkodu basımı için Termal Yazıcı bağlantısı sağlandı.

            Laboratuvarlar da çalış-makta olan Cell-DYN 3700 (Hemo-toloji Laboratuarı), Abbott AxSYM (Biyokimya Laboratuarı) , Abbott AxSYM (Eliza Labratuvarı), Cell Dyn 1700 (Hematoloji Laboratuvarı), Chiron Diagnostic (Biyokimya Laboratuvarı) cihazlarının LBYS (Laboratuvar Bilgi Yönetim Sistemi) bağlantıları gerçekleştirildi.

            Sağlık Raporları için başvuran hastaların yoğunluklarını azaltmak amacı ile Randevu Sistemi’ni kullanarak rapor almak isteyen has-taların randevu işlemlerinde kayıtlarını yaptırmaları  sağlandı.

            Sağlık Kurulu Raporları’na yönelik tüm dizaynlar yapıldı ve sistem kullanılır hale getirildi. Ancak kurulun ana bina da olması nedeni ile aktif hale getirilemedi. Hastanenin alt yapı çalışmalarının tamamlanmasından sonra aktif hale geçebilecek şekilde hazırlandı.

            Erken Tanı ve Kanser BirimiKanser Tarama Merkezi olarak faali-yet gösteren servis için özel tasarımlar ve Randevu Sistemi hazırlandı.                      

              Hastaların kanserle ilgili anketleri bilgisayar ortamında hazırlanarak kullanıma sunuldu.

            Hastaların muayeneleri ile ilgili olarak gerekli açıklamaların ve şüphelerin girişinin yapıldığı Tıbbi Tarama Mönüsü ile hekimlerin  muayene bulgularının girilebilmesi, kanser şüphesi görülen hastaların sis-temde daha hızlı görülebilmesi ve uyarıcı bir formatta diğer hekimlerin bilgilendirilmesi için düzenlemeler yapıldı.

            Vezne Birimi’ne eğitimler verildi. Hizmet Fiyatları  TL , STG (Sterlin) ve diğer para birimleri ile tahsilatları için gerekli döviz işlemleri ayarlandı.